Tahmini okuma süresi: 8 dakika 30 saniye

Göz Tembelliği (Ambliyopi)

Göz tembelliği yani tıptaki adıyla ambliyopi, yanlış görme gelişimi nedeniyle etkilenen gözün merkezi kapasitelerinin azalması olarak tanımlanır. Yani göz küresi ve beynin görsel alanları arasındaki az gelişmiş sinirsel bağlantılar nedeniyle bir veya iki gözde zayıf görme anlamına gelmektedir. Kadınlarda ve erkeklerde veya farklı etnik kökenlerde ambliyopi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir fark bulunmamıştır.

Ambliyopi hakkında yanlış bilinenler

Halk arasında göz tembelliği ile ilgili bazı yanlış kanılar mevcuttur. Bazıları bunun gözdeki yorgunluk hissine ya da günün sonuna doğru göz kapağının eğilmesine işaret ettiğini düşünmektedir. Kimisi bu terimin, gözlük veya kontakt lensler kullanılmadığında bir gözün görmede diğerine göre daha kötü olması anlamına geldiğine inanmaktadır, ancak uygun düzeltme ile her iki gözde aynı makul görme seviyesine ulaşabilir.

Bazı durumlarda, “göz tembelliği”, katarakt gibi bir tür patoloji nedeniyle bir gözdeki daha zayıf görüşü tanımlamak için kullanılmıştır.

Gerçekte, göz küresinde herhangi bir patoloji yanlışlığı olmasada ambliyopi olması mümkündür.

Klinik olarak ambliyopi, merkezi görme keskinliğinde en az %80 monoküler veya binoküler azalma olarak tanımlanır. Yani görme keskinliğinin en az %80’ini geçmiyorsa o gözün bulanık olduğunu söyleriz. Görme keskinliği hemen hemen sıfırdan %80’e kadar değişebildiğinden, ambliyopi derinliğinin çeşitli dereceleri olduğunu söylememiz mümkün.

Ambliyopi, kökeni patolojik veya organik bir süreç olmadığında, gerçekleştiğinde işlevsel olarak kişide bir sıkıntı yaratmayabilir. Yani gözler sağlıklıdır, ancak beyin düzeyinde bir göz diğerinden daha fazla tercih edilir ve bu, normal binoküler görüşü imkansız hale getirir.

Çocuklarda görme keskinliğinin azalmasının temel nedeni olmak üzere %3 ile %5 arasında yer almasına rağmen göz tembelliği yüzdesinde fikir birliği yoktur.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Nedenleri

Sıklık sırasına göre, göz tembelliğinin nedenlerini şu şekilde sıralamak mümkündür:

• Şaşılığa bağlı ambliyopi: Özellikle sabit ve tek taraflı yakınsak şaşılıkta gözlemlenir. Fovea (merkezi görüşten sorumlu retina alanı) merkezi görüşten yoksun olduğu için oluşur. Toplam göz tembelliklerinin neredeyse %50’sini bu şaşılığa bağlı durum oluşturur.
• Kırılma anomalilerine bağlı ambliyopi: Bir göz ile diğeri arasında büyük derece farklılıkları olması durumunda (animetropi) sadece bir gözü veya miyopi, hipermetropi veya büyük miktarda astigmatizma (izometri) durumunda her ikisini birden etkileyebilir.
• Yoksunluk ambliyopisi: Genellikle gözün saydam ortamındaki opaklık (örneğin katarakt) nedeniyle bir göz veya her ikisi yeterli görsel uyarı almadığında oluşur. Buna yoksunluk ambliyopisi denir.
• Nistagmusa sekonder (ikincil) ambliyopi: Gözlerin sabit bir fiksasyon sağlayamaması ve merkezi görüşün düzgün gelişmemesine neden olduğu için ortaya çıkan nörolojik bir sorundur. Genellikle iki taraflıdır.
• Histerik ambliyopi: Anksiyete dönemlerinde ortaya çıkar ve görme keskinliğinde psikolojik azalmaya neden olur.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Semptomları

Göz tembelliğine neyin sebep olduğuna bağlı olarak semptomlar şunlar olabilir:

• Bulanık görme,
• Baş ağrısı,
• Çift görme,
• Oküler tortikolis,
• Kırmızı göz,
• Aşırı göz kırpma.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Teşhisi

Ambliyopiyi mümkün olduğunca erken tespit etmek çok önemlidir, ne kadar erken teşhis edilirse o kadar sığ olur ve geri dönüşü o kadar kolay olur. Bu nedenle doğumdan 9 yaşına kadar olan görsel gelişim döneminde çocuk hastaysa revizyonların periyodik olarak yapılması gerekir.

Ambliyopi, görme gelişiminin erken bir döneminde bir optometrist veya göz doktoru tarafından tam bir görsel muayene yapılarak teşhis edilir. Optometrist, göz tembelliğine yol açabilecek belirtileri tespit etme konusunda özel olarak yetkindir.

Erken Teşhis ve Tedavi Göz Tembelliğinde Önem Taşır mı?

Tembel gözün mümkün olduğunca erken tedavi edilmesi hayati önem taşımaktadır, çünkü tedavi edilmedikçe beyin, ambliyopik gözü mümkün olduğunca etkisiz hale getirmeye yönelik duyusal uyarlamalar yapmaktan sorumlu olacak ve bu nedenle tedavi sonuçları daha az tatmin edici olacaktır.

• Ambliyopi tedavisinin amacı, ilk önce gözün merkezi kapasitelerini geliştirmek, onu baskın göze uydurmaya çalışmak ve ikincisi, iki göz arasında serebral düzeyde bir etkileşim kurmaya çalışmak, tam binoküler görmeyi sağlamaktır.

Bu iki amaca ulaşmak için aşağıdaki seçenekler kullanılır.

Ambliyopi nedenini düzeltmek için;

• Ambliyopinin nedenine bağlı olarak, normal binoküler görüşü eski haline getirmek yeterli olabileceğinden, yapılacak ilk eylemdir.
• Kırma ambliyopisi durumunda, kırma kusurunun reçetelenmesi gerekir.
• Şaşılık ambliyopisi durumunda, olası prizma reçetesi veya görme eksenlerini hizalamak için ameliyat gerekir.
• Yoksunluk ambliyopisi durumunda, ışığın retinaya ulaşmasına izin veren ve görme sürecinin başlatılabileceği şeffaf yollara izin veren olası cerrahi müdahaleler yapılmalıdır.

Göz Tembelliği (Ambliyopi) Tedavisi

Ambliyopi tedavisinin nihai amacı, zayıf göze daha iyi gelişme şansı vermektir. Durum doğuştan katarakt nedeniyle yoksunluğu içeriyorsa, derhal cerrahi olarak çıkarılması gerekir. Çoğu göz tembelliği vakasında, ilk tedavi yöntemi gözlük veya kontakt lenslerdir, çünkü araştırmalar şaşılık ambliyopisinde bile görmenin yalnızca optik düzeltmenin kullanılmasıyla iyileştirilebileceğini göstermiştir.

Göz tembelliğinin nedeni çözülse de birçok durumda işlevlerini tam olarak geri kazanmaz, bu nedenle aşağıdaki noktalarla sisteme müdahale etmek gerekir.

Oklüzyon Yöntemi

Tembellik olan gözü “normal” yapmak için baskın gözü kapatmaktan ibarettir. Beynin, herhangi bir görsel aktivite için o gözü hesaba katmaktan başka seçeneği kalmaması sağlanır.

Hangi oklüzyon rejimlerinin uygulanacağı konusunda birkaç kriter vardır, ancak birkaç istisna dışında, bilimsel kanıtlara sahip en son çalışmalar, baskın gözün günde 3 saat oklüzyonunu, o sırada tembel gözle aktif tedavi yapılmasını önermektedir.

Optik cezalandırma

Tembel gözü tekrar sabitlenmeye zorlamak için baskın gözün optik veya farmakolojik yöntemlerle bulanıklaştırılmasından oluşur.

Oklüzyondan daha az güçlü bir yöntemdir ve ondan sonra veya daha sığ göz tembelliği durumlarında kullanılır, çünkü binoküler görme olmasa da kesinlikle monoküler görme de yoktur.

Görme Terapisi

Monoküler görüşü eski haline getirmek için nöronal ve motor bağlantıları düzeltmeye çalışan bir dizi görsel egzersizden oluşur. Tedavinin son kısmında binoküler seviyede veya önceki aşamalarda normalde monoküler seviyede takviye olarak kullanılacaktır.

Çocuklarda Göz Tembelliği (Ambliyopi)

Doğumda, hem gözün görüntüleri algılayan kısmı olan retina hem de görüntülerin beyinde işlendiği oksipital korteks, düzensiz sinir devrelerine ve aşırı sinir hücrelerine sahiptir. Yeterli bir uyarana, yani net görüntülerin algılanmasına aracılık ederek, sinir bağlantıları kendilerini organize etmeyi başarır ve gereksiz hücreler ortadan kalkar. Bu süreç belli bir süre içerisinde gerçekleşmezse gerçekleşemez.

Bu fenomen, yaşamın ilk iki ayında, kritik aşama olarak adlandırılan dönemde çok yoğundur, ancak sonunda görsel olgunluğa ulaşılan ilk on yılın neredeyse tamamı boyunca devam eder. Bir göz, kritik aşamada görüntüleri algılayamazsa, körlüğe neden olan sorun çözülse bile onları yorumlayamaz. Bunun yerine, göz bu süre zarfında bir şey algılarsa, ambliyopi görsel olgunluğa erişmeden düzeltilebilir. Bu olgunluğa her birey farklı zamanlarda, ancak genellikle ilk on yılın bitiminden önce ulaşır.

Çocuklarda Göz Tembelliği (Ambliyopi) Tedavisi

Ambliyopi tedavisi çocuklarda yetişkinlerde olduğu gibi aynı protokolü izleyecektir, ancak çocuklarda görsel sistemin hala olgunlaşmamış olduğu, dolayısıyla olası duyusal adaptasyonların (silmeler, anormal duyusal yazışmalar, çift görme..) görme sistemlerinin yanlış olgunlaştığı ve süreci tersine çevirmek için gereken nöroplastisitenin daha karmaşık olduğu yetişkinlerden daha etkili bir şekilde tedavi edilebilirler.

Bununla birlikte, çocuk seviyelerine ulaşmasa da klinik olarak önemli gelişmeler elde eden yetişkinlerin olduğu belgelenmiştir. Ambliyopi tedavisinde vurgulanması gereken bir diğer nokta da, birçok durumda başarılı bir şekilde bitirememe nedeni olduğundan farklı protokol seçeneklerine uymanın önemidir.

Göz tembelliği tedavisi asla profesyonel tavsiye ve düzenli kontroller olmadan yapılmamalıdır. Bazı uygun olmayan tedavi vakalarında, ambliyopi, ters ambliyopi olarak bilinen, önceden daha güçlü olan gözde ortaya çıkabilir.

Yazar: Necdet Kaleli