Pankreas Hastalıkları

Pankreas, karın boşluğunda bulunan bir organdır ve vücudun sindirim sisteminin bir parçasıdır. Tükettiğimiz gıdaların vücut için enerjiye dönüştürülmesinde çok önemli bir rol oynar. Pankreas, sindirim için gerekli olan temel enzimleri ve kan şekeri seviyesini (glikoz) düzenleyen bazı hormonları üretir. Pankreas hastalıklarının belirtileri hastalığın şiddetine bağlı olarak bireyler arasında büyük farklılıklar gösterebilse de pankreas hastalıkları olan hastalar, durumları tamamen tedavi edilmesi daha zor hale gelen ileri aşamalara ilerleyene kadar hiçbir uyarıcı semptom yaşamayabilir. Uyarı işaretlerinin farkında olmak, erken teşhis ve zamanında etkili tedavi sağlamak için önemini korumaktadır.

Pankreas Nedir?

Pankreas, bu iki organ karın içinde farklı yerlerde yer almasına rağmen insanların karaciğer ile sıklıkla karıştırıldığı bir organdır. Bununla birlikte, karaciğer ve pankreas hastalıkları sıklıkla benzer belirtileri paylaşır ve bu da yanlış veya gecikmiş tanıya yol açar. Pankreas, üst karın bölgesinde midenin arkasında yer alan uzun, düz bir bezdir. Pankreasın başı karnın sağ tarafındadır ve ince bağırsağın on iki parmak bağırsağı adı verilen ilk bölümü ile bağlantılıdır. Dar uç olan kuyruk ise vücudun sol tarafına doğru uzanır. Pankreas, dalak, karaciğer ve ince bağırsak dahil olmak üzere karın bölgesindeki diğer önemli organlarla çevrilidir.

Pankreasın Rolleri

Pankreas, besini vücudun ihtiyaç duyduğu enerjiye dönüştürmede hayati bir rol oynar. Esas olarak iki işlevi yerine getirir:

Ekzokrin fonksiyon: Pankreas, karbonhidratların, lipidlerin ve proteinlerin sindirimine yardımcı olan birkaç enzim üretir. Pankreas tarafından üretilen temel enzimler amilaz ve lipazdır.
Endokrin işlevi: Pankreas ayrıca kan şekeri seviyelerini düzenleyen insülin (kan şekerini düşürmeye etki eder) ve glukagon (kan şekerini yükseltmeye etki eder) gibi hormonları oluşturur ve salgılar. Bu nedenle pankreas anormallikleri, sindirim fonksiyonlarını önemli ölçüde etkiler ve kan şekeri kontrolünü bozar.

Pankreas Hastalıkları Nelerdir?

Diğer organlara benzer şekilde, farklı faktörlerin tetiklediği çok çeşitli pankreas hastalıkları vardır. Bunlar arasında pankreatit ve pankreas kanseri daha sık tespit edilmektedir.

Akut Pankreatit

Pankreatit, sindirim enzimlerinin ince bağırsağa salınmadan önce aktive olmasıyla pankreasın iltihaplandığı ve bu enzimlerin pankreasa saldırarak iltihaplanmaya neden olduğu bir hastalıktır. Akut pankreatit aniden ortaya çıkar ve normalde günlerce sürer. Akut pankreatitin belirtileri, hafiften yaşamı tehdit edene kadar değişebilir. Her bir bireydeki belirtiler, hastalığın ciddiyetine bağlıdır.

Akut pankreatite potansiyel olarak katkıda bulunan iki ana neden, aşırı alkol tüketimi ve safra taşlarıdır. Bununla birlikte, pankreatit gelişme şansı esas olarak alkol içme miktarı ve süresi ile belirlenir. Safra taşları sıklıkla pankreatitin başka bir risk faktörü olarak kabul edilir. Safra taşı kaynaklı akut pankreatitli hastalarda, akut pankreatit ortaya çıkana kadar safra taşının herhangi bir uyarı işareti görülmeyebilir. Akut pankreatit, aşağıdakileri içeren belirti ve semptomlar gösterir:

Sağ kaburgaların altında üst karında şiddetli ve ani karın ağrısı
Sırta yayılabilen karın ağrısı
Durum ilerlediğinde düşük dereceli veya yüksek dereceli ateş
Sarılık, ciltte ve göz beyazlarında sarı renk değişikliği

Belirtiler ve semptomlar, inflamasyon derecesine bağlı olarak bireyler arasında farklılık gösterir. Hafif pankreatitli hastalarda karın ağrısı genellikle tolere edilebilir ve 1-3 gün içinde kendiliğinden düzelir. Şiddetli pankreatit gelişen bazı hastalarda ise, proinflamatuar sitokinler tarafından indüklenen sistemik inflamatuar yanıtı daha da tetikleyen şiddetli ve yoğun karın ağrısı sergileyebilirler. Tedavi edilmezse, yeterli kan akışı olmaması nedeniyle pankreasın bazı bölümlerinin öldüğü bir durum olan nekrotizan pankreatit gibi ölümcül komplikasyonlara neden olabilir.

Kronik Pankreatit

Tekrarlayan akut pankreatit nöbetleri ile pankreastaki hasarlar kronik pankreatite yol açabilir. Zamanla pankreasta yapısal değişiklik, skar dokusu ve kireçlenme oluşarak fonksiyon kaybına neden olabilir. Kronik pankreatit, esas olarak uzun süreli alkol tüketiminden kaynaklanır.

Uygun tedaviler olmadan kronik pankreatit yaşamı tehdit eden komplikasyonlara yol açabilir. Baskın semptom, bazen aniden ortaya çıkan üst karın bölgesinde kronik karın ağrısıdır. Tekrarlayan ataklarla kronik pankreatit, hastaların yaşam kalitesini önemli ölçüde bozar. Şiddetli karın ağrısı, kasıtsız kilo kaybı ve iş kaybı, kötü sağlık durumu algısı ile en yakından ilişkili önemli faktörlerdir. Kronik pankreatitin neden olduğu komplikasyonlar genellikle şunları içerir:

Kötü işleyen pankreas, sindirim sorunlarına ve diyabete neden olur.
İnce bağırsak tıkanıklığına veya yeme yeteneğini büyük ölçüde kesintiye uğratan tıkanmaya yol açan yara izi.
Pankreas kanseri geliştirme riskinde artış

Pankreas Kanseri

Pankreas kanseri, pankreastaki hücreler kontrolsüz çoğalmaya başladığında ve bir kitle oluşturduğunda ortaya çıkar. Pankreas kanseri, tümörün pankreasın hangi bölümünde oluştuğuna, kafa veya kuyruk olmasına bağlı olarak farklı görünür. Aslında pankreas kanseri sıklıkla pankreasın başında meydana gelir. Kesin nedeni bilinmemekle birlikte, sigara içmek, kronik pankreatit ve intraduktal papiller müsinöz neoplazma pankreas kanalının hücrelerinde oluşabilen bir tümör, pankreas kanseri riskini önemli ölçüde artırır.

Herhangi bir uyarı işareti ve semptomunun olmaması nedeniyle pankreas kanserinin erken teşhis edilmesi zor görünmektedir. Şu anda, pankreas kanserini erken teşhis etmek için henüz standart bir tanı yaklaşımı veya yerleşik bir yöntem yoktur. Kan testleri veya görüntüleme sonuçları genellikle bu hastalığı erken tespit etmek için kullanılamaz. Pankreas kanserinin erken evresi genellikle pankreas kanserinin yeri erken belirtilere neden oluyorsa saptanır. Hastalar genellikle durumları ileri aşamalara ilerlediğinde tıbbi yardım alırlar. Hastaları tıbbi yardım almaya sevk eden en yaygın belirtiler şunlardır:

Safra kanallarının tıkanmasından kaynaklanan sarılık
Koyu renkli idrar
Yeni diyabet teşhisinin veya mevcut diyabetin kontrolünün zorlaşması

Kanserli kitle büyürse veya durum ilerlerse, şunlara yol açabilir:

İnce bağırsak tıkanıklığı: İnce bağırsağın ilk kısmına doğru büyüyen veya baskı yapan pankreas kanseri, sindirilmiş gıdaların mideden bağırsaklara akışını engelleyerek iştah kaybına ve hızlı kilo kaybına neden olabilir.
Sağ kaburgaların altında üst karın bölgesinde şiddetli karın ağrısı: Büyüyen bir pankreas tümörü karındaki sinirlere baskı yaparak şiddetli olabilen ağrıya neden olabilir.
Asit: Pankreas kanseri karın içine yayıldıysa, karında veya asitte fazladan sıvı birikmesi, midenin şişmesine ve gerilmesine neden olabilir.

Pankreas Hastalıklarının Teşhisi

Pankreas hastalıklarının değerlendirilmesi, pankreasın erişilememesi nedeniyle oldukça zor olabilir. Etkili tedavilere yol açan doğru bir teşhis yapmak için, iyi eğitimli ve oldukça deneyimli bir uzmana hayati derecede ihtiyaç vardır. Tıbbi öykü alma, fizik muayene, kan testleri ve diğer görüntüleme testleri dahil olmak üzere pankreası değerlendirmek için kullanılan birçok yöntem vardır. Pankreas anormalliklerini tespit etmek için sıklıkla kullanılan tanı yöntemleri şunları içerir;

Akut pankreatit geliştiğinde, bu enzimler genellikle hızla yükselir. Bununla birlikte, diğer koşullar da bu pankreas enzimlerinin seviyelerini değiştirebilir, bu nedenle kan testi sonuçlarının uzman tarafından kapsamlı bir şekilde yorumlanması gerekir.

Pankreasın bilgisayarlı tomografisi (BT), manyetik rezonans görüntüleme (MRI) veya manyetik rezonans kolanjiyopankreatografi (MRCP), uzmanın pankreasta ve karın çevresindeki alanlardaki herhangi bir anormalliği görselleştirmesine yardımcı olur. Bu görüntüleme testlerinden elde edilen detaylı görüntüler, tespit edilen kitlenin kanserli olup olmadığını potansiyel olarak ortaya çıkarabilir. Şüphelenilen tümörün kanserli olma olasılığı varsa, metastaz veya kanser hücrelerinin vücudun yeni bölgelerine yayılması da değerlendirilmelidir.

Karın içinden pankreasın görüntülerini oluşturmak için endoskopik ultrason cihazı kullanılabilir. Cihaz, görüntülerin elde edilmesi için ince, esnek bir tüp (endoskop) kullanır ve yemek borusundan mideye doğru geçirilir.

Pankreas Hastalıklarının Tedavisi

Pankreas hastalıklarının tedavileri, teşhis edilen koşullara ve ciddiyetine bağlıdır. Pankreatit tedavisi genellikle cerrahi olmayan yaklaşımları içerir. Pankreas tümörü veya kanserinden şüpheleniliyorsa, cerrahi temel tedavi olarak kabul edilir. Ameliyat türü ve ek tedaviler, kanserin evresi ve yeri ile hastanın genel sağlık ve kişisel tercihlerine göre belirlenir. Pankreas hastalıkları geliştirme riskini azaltmak için şunlar tavsiye edilir:

Alkol kullanımının bırakılması veya sınırlanması
Az yağlı beslenme tarzı
Düzenli olarak egzersiz
Düzenli olarak yıllık check-up

Herhangi bir uyarı işareti veya semptomu ortaya çıkarsa beklemeyin ve tıbbi yardım alın.

Yazar: Tuğba Yetim